گاز و اوپک گازی

 گاز طبیعی به عنوان پاک ترین و ارزان‌ترین سوخت فسیلی یک ترکیب آلی است که طی میلیون ها سال فسیل اجساد گیاهان و جانوران بر اثر در لایه‌های زمین تشکیل شده و بر اثر فشار  و حرارت پوسته زمین تشکیل شده است .
 متان شامل یک اتم کربن و چهار اتم هیدروژن  به عنوان محصول گاز طبیعی به شمار می رود . گاز طبیعی دارای مصارف مختلف شهری و صنعتی می باشد . 
گاز ترش ، نوعی از گاز طبیعی استدکه شامل مقدار زیادی هیدروژن سولفید (H۲S) و کربن دی اکسید (CO۲) است . گاز ترش بعد از جداسازی یا کاستن از ترکیبات گوگردی و کربن دی اکسید به گاز شیرین تبدیل شده و قابلیت مصرف پیدا می کند. استفاده از آمین‌ها رایج‌ترین فرآیند شیرین سازی گاز طبیعی به شمار می‌رود.

بزرگترین میدان گازی ایران  میدان گازی پارس جنوبی در آب‌های خلیج فارس است با منطقه کمان قطر مشترک می باشد و با ۵۷ تریلیون فوت مکعب ذخیره حدود ۱۹ درصد کل گاز کشف شده جهان را در خود جا داده است. حدود ۸۵ درصد ذخایر در منطقه قطر و ۱۵ درصد در  منطقه ایران واقع شده و به دلیل  وجود شیب ۱۹/۸ درصدی به سمت کشور قطر ، برداشت میعانات گازی برای ایران به‌سختی انجام می شود. ذخیرهٔ بخش ایرانی میدان ۱۳٫۳ تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۱۹ میلیارد بشکه میعانات گازی است که ۵۰ درصد ذخایر گازی ایران و ۸ درصد از ذخایر گازی جهان را در خود جای داده‌است.گاز خشک قابل استحصال در بخش ایرانی میدان ۸٫۱ تریلیون مترمکعب می باشد. 
ذخیره بخش قطری میدان ۳۷ تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۲۶ تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و ۳۰ میلیارد بشکه میعانات گازی است که معادل ۹۹٫۹ درصد ذخایر گازی قطر و ۲۱ درصد ذخایر گازی جهان است.
میدان گازی مسجد سلیمان با داشتن ذخایر عظیم ، حدود ۷ درصد کل میزان ذخایر نفت ایران و معادل ۲.۴ کل میزان ذخایر گاز کشور را داراست.

مجمع کشورهای صادرکنندهٔ گاز ( اوپک گازی GECF : Gas Exporting Countries' Forum ) سازمانی است که به پیشنهاد ایران و با مشارکت روسیه ، قطر و چند کشور دیگر صادرکننده گاز ، با هدف تشکیل سازمانی مشابه اوپک و کنترل بازار جهانی قیمت گاز در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۸ تأسیس و اساسنامه تدوین شد. از مهمترین اهداف سازمان‌ ، طرح‌های توسعه گاز در جهان تعیین فرمول و سهمیه قیمت گذاری ، توازن عرضه و تقاضای گاز ، فن‌آوری‌ های مربوط به اكتشاف ، تولید و حمل و نقل گاز طبیعی مایع شده (LNG) ، گاز طبیعی فشرده (CNG) و گاز به مایع (GTL) و اجرای موافقت نامه های زیست محیطی بیان شده است .

سازمان در ابتدا فاقد دبیرخانه بود ولی بعدها در رقابت روسیه ، ایران و قطر ، دبیرخانه دائمی GECF به دوحه قطر منتقل شد و اولین نشست رسمی مجمع در نوامبر سال ۲۰۱۱ در دوحه قطر و نشست دوم در سال ۲۰۱۳ در روسیه برگزار شد. دبیر کل مجمع نیز از کشور روسیه انتخاب می شود و زبان انگلیسی به عنوان زبان رسمی مجمع تعیین شده است.

با توجه به وجود ذخایر عظیم گازی در ایران و روسیه ، ایران با برگزاری اجلاس كارشناسان عالی‌رتبه‌ كشورهای صادركننده‌ی گاز در اسفند ۱۳۷۹ ( مارس ۲۰۰۱) و همچنین نخستین اجلاس وزیران کشورهای مذکور در اردیبهشت ۱۳۸۰ و پیشنهاد آیت الله خامنه‌ای در بهمن ۱۳۸۵ و در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد به ایوانف دبیر شورای عالی روسیه ، با مذاکرات گسترده تشکیل اوپک گازی دنبال می کند و سرانجام مدتی بعد با پیوستن قطر ، امارات ، ونزوئلا ، گینه استوایی ، بولیوی ، الجزایر ، نیجریه ، مصر و ترینیداد و توباگو در دسامبر ۲۰۰۸ سازمان GECF با یازده عضو تشکیل شد . همچنین هفت کشور عراق ، آذربایجان ، قزاقستان ، نروژ ، هلند ، پرو و عمان هم به عنوان عضو ناظر در مجمع حضور دارند.

اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز ، حدود ۴۴ درصد از تولید گاز جهان ، ۶۷ درصد از ذخایر گازی جهان ، ۶۴ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۶۶ درصد از تجارت گاز مایع‌ (LNG) را در اختیار دارند .

با توجه به‌ کشف میدان های گازی در نقاط مختلف جهانی ، حجم اکتشافات و رتبه ذخایر کشورها دستخوش تغییر می شود . طبق برآوردهای انجام شده در سال ۱۳۹۶ ، ایران با ۱۲۰۰ تریلیون فوت مکعب ( حدود ۱۷ درصد کل ذخایر کشف شده جهانی ) از روسیه پیشی گرفته و به‌عنوان دارنده بزرگترین ذخایر گازی جهان رسیده و بعد از ایران ، روسیه با ۱۱۴۰ تریلیون فوت مکعب در رتبه دوم و قطر ، ترکمنستان ، آمریکا ، عربستان ، امارات ، ونزوئلا ، چین و نیجریه در رتبه های بعدی قرار دارند .

تا دهه ۱۹۸۰ آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز در جهان به شمار می رفت ، اما با کشف میدان های جدید گازی و افزایش تولید ، جای خود را به روسیه داد . در پایان سال ۲۰۱۸ میلادی به ترتیب ایالات متحده آمریکا ، روسیه و ایران ، کانادا و قطر رتبه اول تا پنجم بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند. درحال حاضر با گسترش اکتشافات ، حدود هشتاد کشور دارای منابع گازی هستند . 

درآمد قطر از فروش گاز مايع و فراورده‌های آن معادل ۱۴۲ ميليارد دلار در سال ۲۰۱۰ و مقدار ۴۵.۱ میلیارد دلار ( معادل دو برابر درآمد صادرات نفت خود و بیش از شصت درصد از کل درآمد صادراتی این کشور ) در سال ۲۰۱۹ رسیده است و ثروت افسانه ای را برای این کشور کوچک و کم جمعيت فراهم کرده است. در سال های اخیر هم بعد از اِشغال مناطقی از اوکراین در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۲۲ توسط روسیه و وضع تحریم های سنگین غرب علیه این کشور ، به منظور رهایی از تنها اهرم فشار روسیه علیه اروپا ، توجه ویژه ای به جایگزینی روس ها با قطر شده است ( روس ها حدود شصت درصد گاز مصرفی اروپا را تامین می کنند).

فدراسیون روسیه هم در سال ۲۰۱۵ با صادر کردن ۱۸۵.۵ میلیارد متر معکب گاز طبیعی ۴۱.۸ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۱ مقدار ۱۲۵ میلیارد دلار از محل فروش نفت و گاز درآمد کسب کرده است .

بزرگترین مصرف کنندگان گاز هم در سال ۲۰۱۵ به ترتیب ایالات متحده ، روسیه ، چین ، ایران ، ژاپن کانادا ، عربستان، آلمان ، امارات و انگلیس هستند .

اما با کاهش گاز صادراتی ایران به دلیل افزایش شدید مصرف داخلی و سیاست خارجی ایران در پیروی از روسیه در عدم بهره‌برداری از منابع گازی و کاهش صادرات گاز به منظور افزایش اهرم فشار روسیه به اروپا در سیاست های جهانی ، از نقش محوری ایران به تدریج کاسته شد و روسیه ، قطر و الجزایر نقش اصلی را در مجمع و تامین گاز دیگر کشورها ایفا می کنند.

نکته‌ مهم در صادرات گاز ، فصلی بودن بازار و شرایط می باشد بدبن معنا که ممکن است امروز کشوری در فصل گرما صادرکننده گاز و در دوره سرما و زمستان به واردکننده گاز تبدیل شوند.

در اواخر مارس ۲۰۲۲، عربستان سعودی و کویت بدون حضور ایران برای توسعه و بهره برداری از میدان مشترک نفتی آرش در خلیج فارس توافقی دوجانبه امضا کردند که با اعتراض ایران مواجه شد که البته تاثیری هم نخواهد داشت. در اواخر مارس ۲۰۲۲، عربستان سعودی و کویت بدون حضور ایران برای توسعه و بهره برداری از میدان مشترک نفتی آرش در خلیج فارس توافقی دوجانبه امضا کردند که با اعتراض ایران مواجه شد که البته تاثیری هم نخواهد داشت. کویت هم در پاسخ اعلام کرد که ایران طرفی از میدان نفتی الدره نیست و این میدان متعلق به کویت و عربستان سعودی است.

از اوایل سال ۲۰۲۲ با وقوع جنگ اوکراین و تحریم همه جانبه روسیه ، موقعیت طلایی ، بهترین و ارزان‌ترین مسیر برای انتقال و جایگزینی گاز ، ایران به شمار می رود و افزایش فوق العاده درآمدهای گازی را به دنبال خواهد داشت اما به دلیل‌ سیاست دنبال روی ایران از کرملین و همچنین درخواست روسیه برای عدم تولید گاز ، نفعی برای ایران حاصل نمی شود . لذا تولید گاز و یا صادرات آن را در راستای سیاست های استعماری روسیه توجیهی ندارد و کشورهایی مانند قطر ، آمریکا، مصر ، اسرائیل به‌عنوان جایگزین مطرح و قراردادهای بزرگی منعقد شد. همچنین با مطرح شدن جایگزینی گاز عراق به جای روسیه ، مارس ۲۰۲۲ ویلایی در اربیل هدف حمله ۱۲ موشک سپاه قرار گرفت و گفته می‌شود متعلق به یک سرمایه‌گذار کُرد بوده که قصد داشت با مشارکت اسرائیل در طرح انتقال گاز طبیعی از کردستان عراق به ترکیه و اروپا شرکت کند . البته سپاه هدف این حمله را مرکز راهبردی موساد در شهر اربیل خوانده که به تلافی حملات اسرائیل به سوریه و کشته شدن تعدادی از نیروهای سپاه ایران انجام شد.