استاد حسن کسایی

استاد حسن کسایی سوم مهر ۱۳۰۷ در محله بید آباد اصفهان متولد شد. با توجه به موقعیت و ارتباط هنری و ادبی پدرش سید جواد کسائی ( که از تاجران بزرگ زمان خود بود ) ، منزل شان از کودکی محل رفت و آمد بزرگان فرهنگ و هنر ایران بود و موجب شد حسن کسایی از کودکی‌ با هنر آشنایی داشته باشد.

در سال ۱۳۱۲ و پنج سالگی آوازخوانی را نزد استاد جلال تاج اصفهانی آغاز کرد . استعداد و ممارست فراوان او در موسیقی موجب شد یک سال بعد از محضر اساتید بزرگ موسیقی زمان خود ( از جمله اسماعیل ادیب خوانساری ، اکبر خان نوروزی ، غلامرضا خان سارنج ، سید حسین طاهرزاده ، علی شهناز ، محمد طاهرپور و ...  ) آموزش آواز و آشنایی با گوشه های موسیقی را ادامه دهد. 

 از سال ۱۳۱۴ تحصیلات خود را در مدرسه پهلوی‌ها ، مدارس شاه عباسی ، علّیه ، حکیم نظامی و دبیرستان ادب اصفهان ادامه دهد.

در سال ۱۳۱۷ و در ۱۰ سالگی نزد استاد ابوالحسن صبا و حسین تهرانی (نوازنده نامدار تمبک) رفت و در اولین دیدار ، آوازی در دستگاه ابوعطا با ویلن استاد صبا خواند. سال بعد هم نخستین تجربه صحنه‌ای خود را با همراهی فلوت نصیر ثقفی  در دبیرستان سعدی اصفهان اجرا کند.

از سال ۱۳۱۹ به ساز نی گرایش پیدا کرد که مسیر زندگی وی را دگرگون ساخت و مدتی به را به عنوان هنرجوی استاد مهدی نوایی به آموزش نی پرداخت و از سال ۱۳۳۳ در کلاس های تار ابوالحسن صبا نیز در تهران شرکت می کرد.

 در سال ۱۳۲۲ و ۱۵ سالگی نخستین اجرای رادیویی‌ خود و سال بعد هم دومین اجرای رادیویی را تجربه کرد. در ۲۰ سالگی نخستين اجرای تکنوازی نی را در تئاتر اصفهان روی صحنه برد . وی از ۱۳۲۶ هم در زیرزمین منزلشان قطعات خود را در یک دستگاه ریل گراندیک آلمانی که پدرش برایش خریده بود ضبط و برای پخش به برای رادیو ایران می‌فرستاد .‌ در سال ۲۹ برای اولين بار نی را وارد ارکستر رادیو ارتش اصفهان نمود و از سال ۱۳۳۱ همکاری رسمی خود را با رادیو ایران آغاز کرد و عمده فعالیت های هنری وی در اصفهان انجام می شد.

وی در سال های۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ با تشکیل برنامه گل‌ها و با دعوت داوود پیرنیا به همکاری با آن پرداخت و بزرگان موسیقی ایران از جمله ابوالحسن صبا ، حسین یاحقی ، همایون خرم وحبیب الله بدیعی برنامه ها و کنسرت های مختلفی در ایران ، آلمان ، انگلیس ، هلند و فرانسه اجرا کرد و در سال ۱۳۶۹ تندیس استاد در گالری مفاخر هنری جهان در لندن نصب شد.

 اما از دهه ۱۳۵۰ به دلیل بی‌توجهی مسوولان و مردم به هنر موسیقی کم کم از رادیو و حضور در محافل هنری خود کاست و گوشه نشینی اختیار کرد. در سال ۵۶ در برنامه جشن هنر شیراز شرکت داشت و آخرین برنامه او قبل از انقلاب نیز در اردیبهشت ۵۷ در باغ فردوس تهران بود که یکی از شاخص‌ترین آثار استاد کسایی به حساب می‌آید که با صدای تار استاد شهناز اجرا شد . بعد از انقلاب هم در مهر ۱۳۵۸خورشیدی ، آخرین فعالیت رادیویی وی با صدای تار استاد شهناز و تنبک جهانگیر ملک و آواز محمدرضا شجریان به شمار می رود و بعد از آن در سال ۱۳۶۱ به علت نگرش منفی حکومت به موسیقی مانند بسیاری دیگر از هنرمندان از صدا و سیما اخراج و مقرری وی قطع شد و استاد در سایه و عزلت قرار گرفت. 

در سال ۱۳۷۰ در جشنواره نی نوازان تالار اندیشه هنرنمایی کرد و چندین برنامه در ایران و خارج از کشور اجرا کرد . در سال ۱۳۷۴ مقرری وی دوباره برقرار شد. 

بعد از سال ها بی مهری ، در سال ۱۳۷۸ نشان درجه یک فرهنگ و هنر و در سال ۱۳۸۱ به عنوان چهره‌ ماندگار موسیقی انتخاب و تقدیر شد.

با وجود قدمت نِی در ایران ، به دلیل ساده بودن ساخت و نبود الگوی استاندارد و سازی چوپانی قلمداد شدن ، هیچ گاه مورد توجه قرار نگرفت . اما با ظهور استاد حسن کسایی که با بداهه نوازی و ساده انگاری نی نوازی (حتی با لوله کردن کاغذی ساده و سوراخ کردن آن  و نواختن نی ) در عین حال داشتن ذهن خلاق و نوگرایانه ، رونقی ماندگار به نی نوازی بخشيد و سبک هنری جدیدی به وجود آورد . او خود در قالب های هنری را محصور نکرد و ردیف موسیقی سنتی را " وحی منزل " نمی دانست که باید  در آن محصور شد و معتقد بود ردیف در خدمت موسیقی است ، نه موسیقی در خدمت ردیف.

از تألیفات ایشان می توان به مجموعه ردیف نی ، سلام شانزده قطعه برای نی ، قصه شمع شانزده قطعه برای نی و ... اشاره کرد. 

از قطعات ماندگار استاد کسایی می توان به سلام ، هشت بهشت ، در کنج دلم ، دختر گلفروش ، راز نی ، نای نی ، یاران زنده‌رود ، از کران زنده‌رود ، به اصفهان رو ، گفتگوی نی و عود ، نای جان ، اشک نی ( سال ۶۲ و به مناسبت یک سالگی فوت مادرش ) و ... اشاره کرد.

ایشان در سال ۱۳۴۴ با خانم رضوان مجلسی پور ازدواج کرد و فرزندان وی خلیل ، محمد جواد ، ... نام دارند که بعد از مرگش راه پدر را ادامه دادند.

سرانجام استاد حسن کسایی در ۲۵ خرداد ۱۳۹۱  پس از دو ماه کُما به علت بیماری سرطان درگذشت و طبق وصیت خود در کنار مقبره تاج اصفهانی و در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد. با توجه ممنوعیت دفن اموات در این گورستان قدیمی از سال ۱۳۶۶ ، مراسم خاکسپاری وی به صورت شبانه و فقط با حضور خانواده و تعداد کمی از دوستداران وی برگزار شد.