تالاب جازموریان

تالاب فصلی جازموریان ( جَزْموریان) با ۶۹۳۰۰ کیلومتر مربع مساحت که ۳۵۶۰۰ کیلومتر آن در استان‌های کرمان و ۳۴۰۰۰ کیلومتر آن در سیستان و بلوچستان در ۱۵۰ کیلومتری غرب ایرانشهر به شکل بیضی شکل واقع شده است .
منبع ورودی حوضچه تعداد زیادی رودخانه از جمله هلیل‌رود و بمپور و سیلاب های فصلی می باشد . آب هلیل رود از کوه شاه رابر و بافت سرچشمه می گیرد و بعد از طی ۳۹۰ کیلومتر و آبیاری اراضی کشاورزی جیرفت و کهنوج و مناطقی دیگر از کرمان و سیستان در انتهاي مسیر خود به تالاب جازموریان می رسد. در گذشته هلیل رود و بمپور دریای عمان می ریختند اما بر اثر رانش و گسل زمین ، منطقه مسدود و به شکل فعلی درآمد.
میزان سطح آب تالاب کاملا متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی و میزان برف های انباشته شده در کوه‌های استان کرمان و بارش هاستو وسعت دریاچه هم با توجه به نقش مهم سیلاب ها همواره در حال تغییر است. بارش سالانه در قسمت های شمال حوضه جازموریان ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر و در بیشتر بخش گسترده و پست جنوبی حدود ۱۰۰ میلی‌متر در سال می باشد.

با توجه به اینکه در اصطلاح محلی پوشش گیاهی جاز و فراوانی موریان گفته می شود تالاب جازموریان نامگذاری شده است. بومیان اعتقاد دارند نام قدیم منطقه ، زِگِردی به معنای مکانی بزرگ و بدون پوشش در میان جنگل یا پوشش گیاهی بوده است.

در سال های اخیر به دلیل سوءمدیریت ، احداث سدها ، خشکسالی‌ ، قطع درختان ، چرای بی رویه دامها ، حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی رویه از سفر‌های آب زیرزمینی خشکی تالاب را به دنبال داشته است. طبق گزارش سازمان محیط‌زیست خشکی تالاب جازموریان دومین منشأ ریزگردهای ایران و موجب ۲۵ درصد ریزگردهای کشور می باشد.

جازموریان جزو اقلیمهای بیابانی به‌شمار می‌آید و بر خلاف دیگر تالاب های کشور به خاطر فرورفتن آب و ساکن نماندن آن در دریاچه چندان شور نیست. بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه‌های شنی و آهکی ساخته شده‌است که به نفوذ آب در منابع آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند. منطقهٔ دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمین‌های باتلاقی و لجن‌زار استر؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه‌های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می‌شود. با توجه به پوشش گیاهی پایین منطقه و نوع خاک ، باران های فصلی موجب تشکیل سیلاب ها شدیدی شده که به زمین های کشاورزی آسیب جدی وارد می کند .
تالاب جازموریان تا سال‌ها انبار علوفه کشور و از مناطق پرورش دام عشایری ( شتر و گوسفند و بز ) و از جاذبه‌های طبیعی استان کرمان به شمار می رفت ولی در حال حاضر با گسترش خشکی ، گونه‌های گیاهی و جانوری آن از بین رفته و بسیاری از پرندگان مهاجر آن مهاجرت کرده است.

با ساخت و بهره برداری از ۳۶ سد و بند خاکی قطع ورودی حقابه و سیلاب های فصلی ، روند خشک شدن و تیخیر دریاچه شدت گرفت و از سال ۷۶ به طور کامل خشک شد و تبدیل به کانون ریزگردها در جنوب شرق کشور شد. [[ از جمله سد بتونی و مدرن جیرفت روی رودخانه هلیل رود که اصلی ترین منبع تغذیه تالاب به شمار می رود در سال ۱۳۷۰ با که بزرگترین سد در منطقه جنوب شرق به شمار می رود با ظرفیت ۴۱۰ میلیون متر مکعب و با هدف تامین آب مناطق شمالی کرمان و تولید ، بهره برداری از سد خاکی بافت در چهار کیلومتری شمال شرقی شهر بافت با گنجایش ۴۰ میلیون مترمکعب با هدف تامین آب کشاورزی و شرب ، سد شهیدان امیر تیموری بافت (صفارود) در هفت کیلومتری شهر رابر کرمان به منظور تامین آب آشامیدنی شهر کرمان که در مراحل پایانی ساخت قرار دارد ، سد كارواندر با ظرفیت ۷۲ میلیون متر مکعب برای تأمين آب دراز مدت شهرستان خاش که از تیرماه ۱۳۸۹ در حال ساخت می باشد ، سد عروس در نزدیکی رابر بر روی رود ۸۷ کیلومتری چشمه عروس و سومین رود بزرگ کرمان ، بهره برداری از سد استقلال میناب در سال ۱۳۶۲ با ظرفیت آب گیری ۲۴۰ میلیون متر مکعب با هدف تامین آب بندرعباس و بندر خمیر و چندین سد خاکی دیگر ]]
با توجه به بارش های خوب در سال ۹۷ و ۹۸ بدای مدتی بخشی از تالاب آبگيری شد .
ویژگی مهم تالاب جازموریان با سایر تالاب‌ها در صاف و فاقد فرورفتگی بودن بخش های وسیعی از آن می باشد بدین معنا که به عنوان مثال اگر یک متر آب در آن رهاسازی شود وسعت بیشتری در مقایسه با دیگر تالاب‌ها که شیب ، فرورفتگی‌ و برجستگی‌هایی دارند سیراب خواهند شد. این ویژگی امکان احیای دریاچه را آسان‌تر خواهد کرد.